İşrak gazetesinin açtığı “Geçiş Dönemi Adaleti” dosyasında Suriye-Filistinli yazar ve hukukçu Masir topluluğunun genel koordinatörü Profesör Eymen Ebu Hashem ile görüştük. Kendisine “Geçiş Dönemi Adaleti” kavramını ve bu kavramın Suriye’nin istikbaldeki konumuna uygunluğunu sorduk. Dolasıyla “Geçiş Dönemi Adaleti”nin pratik uygulaması bağlamında Suriye örneğinde gerekli olan belirleyici faktörlere inanıyor musunuz? Uluslararası toplumun bir gün savaşlardan sonra gelen uluslararası bir kavram olan “Geçiş Dönemi Adaleti”nin uygulanması için baskı yapacağını düşünüyor musunuz?
EBU HAŞİM EYMEN: “ Suriye’de “Geçiş Dönemi Adaleti”nin yükümlülüklerini uygulamak, bir hukuk devleti, vatandaşlık ve özgürlüklere doğru gerçek bir siyasi geçişin temellerin inşa etmek için temel bir gereklilik ve vazgeçilmez bir koşuludur ”dedi.
Suriye rejimi ve müttefikleri tarafından işlenen, öldürme, tutuklama, işkence, zorla kaybetme, milyonlarca Suriyelinin yerinden edilmesi, mallarının tahrip edilmesi ve müsadere edilmesi de dâhil olmak üzere tüm ağır suç ve ihlallerden sonra içeriğin cezai işlem uygulanmalıdır. Bu suçları işleyenlerin kovuşturulması ve hesap verilebilirliği ile ilgili “Geçiş Dönemi Adaleti”nin sağlanması Suriyeli mağdurlar için acil bir adalet talebidir. Suriye halkının baskı, istismar ve teröre maruz kaldığı güvenlik devletinin ortadan kaldırılması, zulmün geri dönmemesini garanti eden sivil barış kurallarını sağlam temeller üzerine inşa etmelidir.
Ancak Geçiş Dönemi Adaleti bunun cezai kısmıyla sınırlı tutulamaz. Özellikle devrim dönemi yıllarında rejimin politikalarından etkilenen Suriyelilerin sayısı ve yerinden edilmişlerin mülksüzleştirilmesi metodolojisi her türlü müdahaleyi gerektirdiğinden onarım ve tazminat mekanizmaları hayata geçirilmelidir. Suriye’deki geçiş yönetim organı, bir çerçeve belirtmek için kurumsal ve yasal onarım programlarını uyguladı. Rejim tarafından çıkarılan tüm yasaları iptal ettikten sonra hırsızlık ve mülk müsaderesini meşrulaştırmaya çalıştı.
Geçtiğimiz yıllarda rejimin, yaptığı demografik değişim süreçlerini ve yerlerinden göç edenlerin kimliğini değiştirerek tekrar terk ettikleri bölgeye dönmelerini engelleyen onlarca kanun ve bildiriler yayımlandı. Dayton Barış Anlaşması’nın arifesinde uygulanan Bosna-Hersek’in mülk kurtarma, iade ve tazminat konularındaki deneyimi gibi, Geçiş Dönemi Adaleti deneyimlerinde Suriye bağlamında yararlanabilecek birçok uluslararası emsal bulunmaktadır.
90’lı yıllarda bir iç savaşa tanık olan Ruanda deneyimi gibi hakikat ve uzlaştırma komisyonları konusunda öğrenilebilecek başka deneyimler de var. Rejimin Suriye halkına 11 yıllık savaşının ardından Suriye’de Geçiş Dönemi Adaleti’nin yolunun hala kapalı olması ve Suriye arenasına yapılan dış müdahaleler sonucunda karışıklıklara ve birikmiş sorunlara yol açması büyük bir talihsizliktir. Hatta Suriye sorununun çözümüne ilişkin uluslararası kararlar bile Geçiş Dönemi Adaleti’nin uygulanması önceliğini açıkça belirtmemiştir. Zorluk, uluslararası toplumun, tüm vatandaşlarının haklarını garanti altına alan yeni Suriye devletinin inşasını sağlamak için geçiş dönemi adaleti ilke ve standartlarını harekete geçirme, mekanizma ve programlarının uygulanmasını destekleme konusundaki iradesinin olmamasında da yatmaktadır.
Ancak iç hukuklarında evrensel yargı yetkisi ilkesini benimseyen bazı Avrupa ülkelerinin Suriye’de savaş suçlarına ve insanlığa karşı suçlara karışan kişilerin yargılanmasını takip etmemiz sürecinde kayda değer bir umudumuz var. Almanya, Fransa, İsveç ve Hollanda gibi mahkemeleri olan ve bu ülkelere sığınanlar, mağdur ve tanıkların haklarında açtığı davaların ardından yargılanmaya başladı. Böyle suç yolunu açmanın önemine rağmen daha fazlası gerekiyor. Suriye’de güvenlik konseyindeki Rus ve Çin vetolarını geçersiz kılması sürecinde BM Genel Kurulu’na başvurup “Barış İçin Birlik” kararına dayanarak uluslararası özel bir mahkemenin kurulmasıdır. Bu her ne kadar gerçek değişime yönelik her adım atılmış olsa da, Suriye örneğinde Geçiş Dönemi Adaleti’nin uygulanma şansını çok azaltıyor.
